Podziel się:

Pierwszy etap zmian w międzynarodowych przepisach zdrowotnych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO)

18 stycznia 2022 r. USA przekazały Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) propozycje dotyczące opracowania projektu zmian w międzynarodowych przepisach zdrowotnych odnośnie wzmocnienia współpracy i wymiany informacji w celu walki z chorobami o zasięgu międzynarodowym.  (Nie mylić z traktatem WHO dotyczącym globalnych środków zapobiegania pandemii i gotowości do reagowania na nią, który będzie zupełnie nowym, odrębnym dokumentem).

Poddajmy analizie propozycje zmian zaprojektowanych w celu poprawy naszego bezpieczeństwa zdrowotnego.

Zanim przejdziemy do meritum, przypomnijmy czytelnikom, że Międzynarodowe Przepisy Zdrowotne (International Health Regulations – IHR) stanowią zbiór wytycznych, praw i obowiązków nałożonych zarówno na państwa-strony, jak i na Światową Organizację Zdrowia (Wealth Health Organization). Zostały przyjęte przez 58 Światowe Zgromadzenie Zdrowia w dniu 23 maja 2005 r. w Genewie. Międzynarodowe Przepisy Zdrowotne mają na celu zwalczanie i zapobieganie rozprzestrzeniania się chorób w skali międzynarodowej. Regulują przekazywanie i wymianę informacji o zagrożeniach zdrowotnych między krajami oraz wyznaczają nowe standardy zapobiegania szerzeniu się chorób zakaźnych.

Zgodnie z art. 4 Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych, Polska tak jak każde państwo członkowskie WHO (państwo – strona), wyznacza lub ustanawia Krajowy Punkt Centralny ds. Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych (KPC ds. MPZ). Takim punktem w Polsce jest Państwowy Zakład Higieny. 

Od dnia 15 czerwca 2007 r. wszystkie kraje, które ratyfikowały konwencję WHO, w tym Polska, są zobowiązane do przestrzegania zapisów Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych.

Warto przypomnieć, że 6 września 2007 r.  Parlament Europejski uchwalił rezolucję w sprawie międzynarodowych przepisów zdrowotnych, w której:

  • wskazano, że niezbędne jest wprowadzenie w Państwach Członkowskich jasnego i kompleksowego mechanizmu międzynarodowego mającego na celu zapobieganie rozprzestrzenianiu się chorób, ochronę przed nimi i ich kontrolę;
  • podkreślono, że publiczna służba zdrowia powinna odpowiednio reagować do zagrożeń i powinna być dostępna dla wszystkich potrzebujących;
  • wezwano do bezzwłocznego wdrożenia międzynarodowych przepisów zdrowotnych, zgodnie z zasadą pomocniczości, przy jednoczesnym wzmocnieniu istniejących systemów i możliwości i ich skoordynowania na terenie całej Wspólnoty

Parlament Europejski podkreślił, że to wyłącznie państwa członkowskie organizują swoją służbę zdrowia, ale lepsza reakcja na zagrożenia wymaga rozwoju systemów informacji, zarówno tych przeznaczonych do wymiany informacji między podmiotami świadczącymi usługi zdrowotne, jak i dostarczających informacji pacjentom. Parlament wyraził przekonanie, że niezbędnym warunkiem uzyskania wysokiego poziomu ochrony i gotowości w globalizującym się i wysoce mobilnym świecie jest poparcie i współpraca krajów ościennych i krajów trzecich. W rezolucji uchwalono, że konieczna jest ścisła współpraca między organami krajowymi, jak również między organami krajowymi a europejskimi przy wymianie informacji w zakresie bezpieczeństwa zdrowia publicznego.

Parlament wezwał państwa członkowskie do wypełnienia swych zobowiązań określonych w międzynarodowych przepisach zdrowotnych. Zwrócił się również do Komisji Europejskiej o sformalizowanie roli Europejskiego Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób we wdrażaniu międzynarodowych przepisów zdrowotnych, zwłaszcza w zakresie gromadzenia danych.

Dodatkowo, parlamentarzyści podkreślili konieczność utworzenia w UE centralnych zapasów leków przeciwwirusowych i szczepionek w celu ochrony obywateli UE przed ewentualną pandemią grypy. Ponadto, nakazano Komisji podjęcie, w przypadku pandemii grypy, działań na całym terytorium UE, które umożliwią skuteczne ograniczenie rozprzestrzeniania się grypy w Europie w ciągu 24 godzin.

Zalecenia te zostały praktycznie w pełni wdrożone na terenie Unii Europejskiej w ciągu ostatnich kilku lat, głównie na skutek pandemii wirusa Covid-19.

Aktualnie w WHO trwają intensywne prace w celu opracowania jednego, wspólnego kierunku oddziaływania (instrumentu), aby sprawnie przeciwdziałać kolejnym epidemiom, które niechybnie na nas spadną. Niejako przy okazji zaplanowano także zmiany w Międzynarodowych Przepisach Zdrowotnych (IHR), które mają usprawnić dotychczasowe procedury i przyspieszyć wymianę informacji odnośnie zagrożeń zdrowotnych o zasięgu międzynarodowym.

Oto propozycje jakie padły ze strony USA na forum tej Agendy na początku 2022 roku:

  • Przede wszystkim na WHO ma zostać nałożony obowiązek opracowywania kryteriów wczesnego ostrzegania ryzyka stwarzanego przez zdarzenie o nieznanych przyczynach lub źródłach oraz przekazania oceny ryzyka Państwom-Stronom. Ocena ryzyka ma wskazywać poziom ryzyka potencjalnego rozprzestrzeniania się oraz ryzyka potencjalnego poważnego wpływu na zdrowie publiczne, na podstawie oceny zakaźności i ciężkości choroby (artykuł 5 Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych, powoływanych dalej jako IHR)
  • Zaproponowano zwiększenie roli WHO poprzez wyeliminowanie obowiązku konsultacji przez WHO z państwem członkowskim zgłoszeń dotyczących zdarzeń epidemiologicznych, które  mogą stanowić zagrożenie zdrowia publicznego o zasięgu międzynarodowym (np. wykrycia ogniska choroby zakaźnej) i podejmowanych przez WHO działań na terytorium takiego państwa (artykuł 9 IHR)
  • WHO miałoby co roku składać Zgromadzeniu Zdrowia sprawozdanie z wszystkich działań, w tym z przypadków dzielenia się z Państwami-Stronami informacjami, które nie zostały zweryfikowane przez Państwo-Stronę, na którego terytorium występuje lub rzekomo występuje zdarzenie mogące stanowić zagrożenie dla zdrowia publicznego o zasięgu międzynarodowym (artykuł 11 IHR)
  • W artykule 10 dodano ustęp 3 bis, który daje możliwość uruchomienia współpracy między WHO a Państwem-Stroną. Przepis mówi o możliwości odrzucenia takiej oferty, jednakże nie ma w nim śladu o ewentualnych konsekwencjach odrzucenia oferty
  • Istotne zmiany zaproponowano w artykule 12 IHR, gdzie oprócz dotychczasowego stanu zagrożenia zdrowia publicznego o zasięgu międzynarodowym proponuje się wprowadzenie stanu zagrożenia zdrowia publicznego o zasięgu regionalnym, a nawet pośredniego zagrożenia zdrowia. Decyzje w tym przedmiocie ma podejmować Dyrektor Generalny WHO, w szczególności w oparciu o informację od Państwa-Strony. Chodzi tutaj m. in. o informacje przekazane przez Państwo-Stronę, zasady naukowe, a także dostępne dowody naukowe oraz ocenę ryzyka dla zdrowia ludzkiego, ryzyka międzynarodowego rozprzestrzeniania się chorób oraz ryzyka zakłóceń w ruchu międzynarodowym. Nowy przepis art. 12 zakłada, że w przypadku, gdy nie stwierdzono, że dane zdarzenie spełnia kryteria sytuacji zagrożenia zdrowia publicznego o zasięgu międzynarodowym, ale Dyrektor Generalny WHO stwierdzi, że wymaga ono zwiększonej świadomości międzynarodowej i potencjalnej międzynarodowej reakcji w zakresie  zdrowia publicznego, to może on podjąć decyzję o wystosowaniu do Państw-Stron pośredniego ostrzeżenia o zagrożeniu zdrowia  publicznego i skonsultować się z Komitetem ds. Zgodności. Następnie, Dyrektor Regionalny może stwierdzić, że dane zdarzenie stanowi zagrożenie zdrowia  publicznego o zasięgu regionalnym i przekazać związane z tym wytyczne Państwom-Stronom
  • W artykule 13 proponuje się wprowadzenie zasady, że WHO oferuje Państwom-Stronom pomoc w reagowaniu na zagrożenia zdrowia publicznego i inne zdarzenia poprzez zapewnianie wskazówek i pomocy technicznej oraz ocenę skuteczności stosowanych środków kontroli, w tym mobilizację międzynarodowych zespołów ekspertów do pomocy na miejscu. Państwo-Strona przyjmuje lub odrzuca taką ofertę pomocy w ciągu 48 godzin, a w przypadku odrzucenia takiej oferty przedstawia WHO uzasadnienie odrzucenia, które WHO udostępnia innym Państwom-Stronom. Odnośnie zaleceń tymczasowych co do możliwości rozmieszczenia przez WHO zespołu ekspertów, Dyrektor Generalny konsultuje się z  odpowiednimi agencjami międzynarodowymi, takimi jak ICAO, IMO i WTO, aby uniknąć niepotrzebnych zakłóceń w podróżach i handlu międzynarodowym. Ponadto, zalecenia tymczasowe  powinny umożliwiać odpowiednie wyłączenie pracowników służby zdrowia oraz niezbędnych produktów i materiałów  medycznych z ograniczeń w podróżowaniu i handlu. 

USA zaproponowały także wprowadzenie nowego ciała, tj. Komitetu ds. Zgodności (nowy rozdział IV przepisów IHR – artykuł 53 bis-quarter). Komitet mają powołać państwa-strony traktatu IHR i ma być on odpowiedzialny za:

(a) rozpatrywanie informacji przedkładanych przez WHO i Państwa-Strony dotyczących  wypełniania zobowiązań wynikających z traktatu,

(b) monitorowanie, doradzanie i/lub ułatwianie pomocy w sprawach związanych z  przestrzeganiem przepisów, aby pomóc Państwom-Stronom w wypełnianiu zobowiązań  wynikających z niniejszych przepisów,

(c) promowanie przestrzegania przepisów poprzez rozwiązywanie problemów zgłaszanych  przez Państwa-Strony dotyczących wdrażania i przestrzegania zobowiązań wynikających z  niniejszych rozporządzeń

oraz 

(d) składanie rocznego raportu do każdego Zgromadzenia Zdrowia z opisem.

Komitet ds. Zgodności miałby uprawnienia m. in. do żądania dalszych informacji na temat rozpatrywanych przez siebie spraw, zbierania  informacji na terytorium Państwa-Strony, korzystania z usług ekspertów i doradców, w tym przedstawicieli  organizacji pozarządowych lub społeczeństwa oraz przedstawienia Państwu-Stronie i/lub WHO zaleceń dotyczących pomocy  technicznej, wsparcia finansowego i możliwości poprawy przestrzegania przepisów. 

Na każdą sesję Komitet ds. Zgodności ma przygotowywać sprawozdanie zawierające opinie i porady. Jego poglądy i porady nie będą zobowiązujące dla WHO, Państw Stron ani innych podmiotów i będą traktowane jako porady dla odpowiedniego Państwa Strony.

Komitet nie musi być jednomyślny w swoich ustaleniach. Każdy z jego członków ma mieć prawo do  wyrażenia swojej odmiennej opinii w indywidualnym lub grupowym raporcie, który powinien zawierać uzasadnienie rozbieżnej opinii i stanowić część raportu Komitetu.

Termin do odrzucenia zmian do traktatu zaproponowanych przez USA wynosi  sześć miesięcy od daty powiadomienia przez Dyrektora Generalnego o przyjęciu zmiany przepisów przez Zgromadzenie Zdrowia (co nastąpiło z końcem stycznia 2022 roku). Każde odrzucenie lub zastrzeżenie otrzymane przez Dyrektora Generalnego po upływie tego terminu będzie bezskuteczne. Omawiane przepisy mają być dyskutowane na forum WHO w Genewie pod koniec maja 2022 roku, gdzie najprawdopodobniej zostanie przyjęty ostateczny kształt zmian traktatu IHR.

By żyło się bezpieczniej

W naszej ocenie proponowane przez USA zmiany nie godzą w istotny sposób w dotychczasowy zakres uprawnień państw-sygnatariuszy traktatu IHR z 2005 roku i nie proponują instrumentów, które mogłyby budzić istotne obawy odnośnie dalszego ograniczania naszych praw obywatelskich w przypadku wystąpienia zagrożeń zdrowotnych mogących mieć zasięg międzynarodowy bądź regionalny. Departament Zdrowia i Usług Społecznych Stanów Zjednoczonych w piśmie Nr 4-22 kierowanym do Dyrektora Generalnego WHO “przypomina o krytycznym znaczeniu wzmocnienia IHR (2005) wraz z innymi wysiłkami mającymi na celu wzmocnienie zdolności WHO i państw członkowskich do zapobiegania, wykrywania i reagowania na przyszłe sytuacje zagrożenia zdrowia publicznego o zasięgu międzynarodowym”. Należy to rozumieć jako przyzwolenie na dalsze wzmacnianie potencjału WHO i państw członkowskich w powyższych zakresach.

Zwraca zatem uwagę fakt:

  • stopniowego zwiększania roli WHO kosztem państw narodowych poprzez eliminowanie ich zgody/sprzeciwu na pewne działanie,
  • powołanie nowego ciała w postaci Komitetu ds. Zgodności, na razie o funkcji doradczej, który jednak może być wykorzystywany w celu nacisku na państwa-strony,
  • modyfikowania procedury reagowania opisanej w artykule 49 i tym samym wzmocnienie uprawnień Komitetu/Komisji Nadzwyczajnej.

Pogłębionej analizy i dalszej obserwacji wymaga fakt wzmocnienia kompetencji i procedur WHO, a także powoływanie i aktywizacja wewnętrznych kolegiów eksperckich. Proponowane zmiany mają, mimo wszystko, charakter koncyliacyjny. Jednak naszym zdaniem, z punktu widzenia zasad konstytucyjnych, państwowe procesy decyzyjne mogą być znacznie determinowane aktywnością ciał o zasięgu międzynarodowym. Formalnie członkowie WHO nie będą ograniczani w swojej suwerenności dotyczącej podejmowanych decyzji i działań związanych z ochroną zdrowia, ale nie mamy wątpliwości że wprowadzane mechanizmy koncyliacji będą używane jako łagodna metoda przymuszania państw do podejmowania działań rekomendowanych przez WHO. W przypadku oporu,  takie państwo zostanie przedstawione medialnie jako nie reagujące odpowiednio na zagrożenia zdrowotne (epidemiologiczne). W konsekwencji takie państwo będzie poddane w mniejszym lub większym stopniu izolacji międzynarodowej w postaci sankcji, ograniczeń podróżowania czy wymiany towarowej. Opisane powyżej proponowane zmiany przepisów zdrowotnych WHO z całą pewnością są tylko częścią procesu wzmacniania roli WHO jako globalnego zarządzającego nie tylko kryzysami zdrowotnymi, ale także “profilaktyką zdrowotną” w poszczególnych państwach czy wspólnotach regionalnych.

Planowane zmiany, które na dzień dzisiejszy nie są widoczne w projektach zmian IHR:

O planowanych kierunkach dalszych zmian możemy dowiedzieć się z publikowanych przez WHO materiałów ze spotkań grupy roboczej ds. wzmocnienia gotowości i reagowania na sytuacje kryzysowe w dziedzinie zdrowia (https://apps.who.int/gb/wgpr/e/e_wgpr-7.html ). Lektura wyników prac tego zespołu z dnia 18 lutego 2022 r. nie pozostawia wątpliwości, że  główne plany działań WHO to: 

  • zmierzanie w kierunku dalszego rozpraszania (dekoncentracji) kompetencji zarządzających w poszczególnych państwach, co prowadzi do większego znaczenia WHO jako koordynatora, 
  • zwiększenie udziału podmiotów prywatnych w finansowaniu działań dot. tzw. “globalnego bezpieczeństwa zdrowotnego”,
  • planowanie utworzenia Międzynarodowego Instrumentu Finansowania Pandemii w celu pozyskiwania środków finansowych na wypadek pandemii,
  • finansowanie bezpieczeństwa zdrowotnego skoordynowane z innymi globalnymi i regionalnymi organizacjami,
  • dalsza digitalizacja i komunikacja ma być oparta na standardach opracowanych przez WHO w celu równego dostępu do technologii cyfrowych dotyczących śledzenia kontaktów w kontekście międzynarodowym oraz opcji digitalizacji wszystkich formularzy dotyczących zdrowia w IHR,
  • zwiększenie produkcji i dostępu do testów na COVID-19 oraz szczepionek na COVID-19

Zatem w dalszym ciągu należy na bieżąco śledzić materiały przygotowywane na obrady sesji Światowego Zgromadzenia Zdrowia i stosownie do okoliczności – reagować na każdej płaszczyźnie – prawnej, społecznej i politycznej.

Autorzy:

Sędzia Wojciech Kokociński, Dr Paweł Błażejczyk

dr Paweł Błażejczyk

Paweł Błażejczyk – doktor nauk prawnych ze specjalizacją prawo konstytucyjne, wykładowca Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, współpracuje z Kancelarią Prawną Civitas et Ius.

Wojciech  Kokociński – sędzia Sądu Rejonowego w Nakle nad Notecią

Wojciech  Kokociński –  sędzia Sądu Rejonowego w Nakle nad Notecią, absolwent Uniwersytetu Jagiellońskiego (ukończył studia prawnicze z wyróżnieniem), odbył aplikację sądową w Sądzie Okręgowym w Bydgoszczy, złożył egzamin sędziowski z wynikiem bardzo dobrym, w 2005 r. rozpoczął pracę w Sądzie Rejonowym w Nakle nad Notecią jako asesor sądowy w wydziale karnym. W 2009 r. powołany przez Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego na urząd sędziego. Od 2010 r. nieprzerwanie pełni funkcję Przewodniczącego Wydziału Rodzinnego i Nieletnich Sądu Rejonowego w Nakle nad Notecią.

współpraca redakcyjna Paweł Nogal i Maja Gidian

Podziel się: